O zatruciu dwutlenkiem węgla u nurków pisane było już kilka razy. Ponieważ przybyło wielu nowych adeptów płetwonurkowania, warto odświeżyć ten temat. Jest to ważne tym bardziej, że wielu wykładowców nie podkreśla w należyty sposób wagi tego tematu, tylko skupia punkt swojej uwagi na rzadko spotykanym zatruciu spalinami. Ponadto niektórzy autorzy posługują się w swoich opisach archiwalnymi danymi, które na domiar złego odnoszą się do zatrucia CO2 nie nurków, lecz ludzi w warunkach ciśnienia atmosferycznego. Odnoszę wrażenie, że w polskim środowisku nurkowym nie przywiązuje się zbyt dużej wagi do zjawisk, które najczęściej prowadzą do tragicznych wypadków podczas nurkowania. Pozwalam sobie z naciskiem podkreślić, że takim właśnie zdarzeniem jest zatrucie dwutlenkiem węgla. Wielu nurków nie rozumie lub nie zdaje sobie sprawy z tego zagrożenia.

Zanieczyszczenie spalinami powietrza w butlach nurkowych jest możliwe, ale przy obecnym rozwoju techniki i stanie sprężarek raczej mało prawdopodobne. W swojej kilkunastoletniej praktyce ani razu nie spotkałem się z przypadkiem zatrucia płetwonurka tlenkiem węgla. Z kolei w badaniach czystości powietrza w butlach nurków, którzy zginęli tragicznie pod wodą, nigdy nie stwierdzono zanieczyszczenia powietrza tlenkiem lub dwutlenkiem węgla. W analizie 2088 śmiertelnych wypadków nurkowych w USA w latach 1994-1997 tylko 3 (trzy!) spowodowane były zanieczyszczeniem powietrza tlenkiem węgla - CO.

Dwutlenek węgla jest produktem powstającym w procesach metabolicznych i jako taki nie jest uważany za truciznę. Jest gazem, którego ilość w organizmie jest dokładnie monitorowana przez tzw. chemoreceptory znajdujące się w aorcie. Odpowiedni poziom CO2 we krwi utrzymywany jest przez pracę układu oddechowego. Wahania prężności CO2 we krwi tętniczej powodują odpowiednie reakcje organizmu mające na celu przywrócenie pożądanego jego ciśnienia. Podwyższenie pCO2 we krwi tętniczej powoduje przyspieszenie oddechu do czasu jego normalizacji. Obniżenie pCO2 we krwi tętniczej powoduje odpowiednie zwolnienie rytmu oddechowego.

Oddychanie mieszaniną gazową (powietrzem) zawierającą zwiększoną ilość dwutlenku węgla - ciśnienie cząstkowe CO2 powyżej 7,6 mm Hg (stężenie powyżej 1%) - prowadzi do zaburzeń, których natężenie wzrasta w miarę wzrostu zawartości CO2. Następstwa tych zaburzeń podczas przebywania w środowisku o podwyższonym ciśnieniu (nurkowanie, komory ciśnieniowe, dzwony nurkowe) są znacznie poważniejsze niż w sytuacjach pod ciśnieniem atmosferycznym. Efekt działania CO2 jest funkcją jego ciśnienia cząstkowego w mieszaninie oddechowej, które rośnie proporcjonalnie do wzrostu ciśnienia hydrostatycznego - głębokości. O toksyczności domieszki CO2 w mieszaninie oddechowej decyduje jego procentowa zawartość, jak również ciśnienie, pod jakim mieszanina ta jest podawana.

Zawartość CO2 w ilości 1% w powietrzu podawanym do oddychania na powierzchni jest dobrze znoszona przez organizm. Jednak na głębokości np. 20 m odpowiada to 3% domieszce CO2 z powierzchni. Skutek tego działania jest znacznie poważniejszy pod ciśnieniem, ponieważ domieszka taka powoduje około 3-krotny wzrost wentylacji, trudny do zrealizowania pod wodą ze względu na wzrost gęstości mieszaniny oddechowej i opory automatu oddechowego. Jest to szczególnie groźne wówczas, kiedy nurek wykonuje umiarkowany wysiłek, wymagający również wzrostu wentylacji. W takich przypadkach dochodzi do ciężkich objawów duszności, często prowadzących do paniki z łatwymi do przewidzenia następstwami. W tej sytuacji postępowanie zgodne z ogólnie zalecaną praktyką, tj. przerwanie wysiłku i przyjęcie pozycji maksymalnie zmniejszającej opory oddychania, nie wystarcza do opanowania sytuacji. Zwiększona prężność lub zatrucie CO2 zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę ciśnieniową, wystąpienia narkozy azotowej oraz zatrucia tlenowego.

Należy podkreślić, że wbrew powszechnie panującym opiniom jest mało prawdopodobne, aby podczas nurkowań rekreacyjnych i turystycznych nurek oddychał powietrzem zanieczyszczonym CO2. Nurkowanie natomiast sprzyja retencji w organizmie CO2 pochodzącego z metabolizmu tkankowego, co może doprowadzić do zatrucia tym gazem. Przyczyny zatrucia dwutlenkiem węgla są następujące - wymienione w kolejności począwszy od najczęstszej: (...)